Hoe maak je een boomspiegel?

Een boomspiegel is de open ruimte rond de stam van een boom. Deze ruimte wordt vaak vergeten, betegeld of bedekt met gras, terwijl het juist een uitgelezen plek is om de natuur te versterken. Door een boomspiegel goed in te richten, ondersteun je de boom zelf, verrijk je de bodem en stimuleer je biodiversiteit. In dit artikel lees je hoe je een boomspiegel aanlegt, beplant en onderhoudt.

Waarom is een boomspiegel belangrijk?

Een boomspiegel zorgt ervoor dat regenwater beter bij de wortels van de boom komt, voorkomt verstikking door bestrating en geeft ruimte aan planten en dieren. Het verrijkt de bodem, stimuleert bodemleven, en voorkomt hittestress in de stad. Ook draagt het bij aan een aantrekkelijker straatbeeld en kan het eetbare planten opleveren.

Hoe maak je een boomspiegel?

1. Bepaal de grootte: 60 tot 120 cm in diameter is meestal geschikt. Grotere bomen kunnen een grotere spiegel verdragen.
2. Verwijder eventueel gras of tegels: Als er gras ligt, heb je twee opties:
   • Gras verwijderen: steek het gras met een spade af.
   • Gras afdekken met karton: laat het gras liggen en leg er twee lagen karton op. Maak het karton nat, leg er vervolgens een laag potgrond of tuinaarde overheen en sluit af met mulch (zoals houtsnippers). Het karton verteert in enkele maanden, het gras composteert en voedt de bodem.
3. Werk de rand af: gebruik bakstenen, boomschors, cortenstaal, hout of een lage haagplant. Dit beschermt de spiegel en geeft structuur.
4. Breng compost of tuinaarde aan: meng eventueel wat lavagruis of wormenmest door de grond voor extra bodemleven.

Welke planten zijn geschikt voor een boomspiegel?

Bij het kiezen van planten is het belangrijk rekening te houden met de boomsoort, de lichtinval, de bodemvochtigheid en de onderlinge wisselwerking tussen boom en onderbeplanting. De juiste planten dragen bij aan biodiversiteit, ondersteunen de boom, beschermen de bodem en zorgen voor een aantrekkelijk geheel.

Vaste planten

Vaste planten zijn ideaal omdat ze langdurig de bodem bedekken en vaak weinig onderhoud vergen.

• Maagdenpalm (Vinca minor): wintergroene bodembedekker die goed gedijt in schaduw. Voorkomt erosie en biedt schuilplaatsen voor insecten.
• Vrouwenmantel (Alchemilla mollis): vangt regenwater in zijn bladeren, trekt bijen aan en is een uitstekende bodembedekker.
• Kruipend zenegroen (Ajuga reptans): sterke bodembedekker met paarsige bloemen. Geschikt voor halfschaduw tot schaduw.
• Ooievaarsbek (Geranium macrorrhizum): geurige bladeren, bloeit langdurig en onderdrukt onkruid.
• Sedum-soorten: vetplanten die goed tegen droogte kunnen. Belangrijk voor bijen en andere insecten.
• Tijm (Thymus vulgaris): aromatisch, eetbaar en trekt bijen aan. Geschikt voor droge, zonnige plekken.
• Kattenkruid (Nepeta faassenii): trekt bestuivers aan en gedijt op zonnige, droge plekken.
• Longkruid (Pulmonaria officinalis): bloeit vroeg in het jaar en ondersteunt vroege bijen.
• Elfenbloem (Epimedium): geschikt voor droge schaduw. Biedt jaarrond structuur.
• Varens (diverse soorten): geschikt voor schaduwrijke, vochtige boomspiegels en aantrekkelijk voor bodemdieren.

Eenjarige planten

Eenjarigen zijn ideaal voor kleur, insecten en afwisseling. Ze kunnen ook goed met vaste planten gecombineerd worden.

• Goudsbloem (Calendula officinalis): trekt bijen, lokt nuttige insecten en is eetbaar.
• Oost-Indische kers (Tropaeolum majus): eetbaar blad en bloem, trekt bladluizen weg van andere planten.
• Cosmea (Cosmos bipinnatus): hoge bloeier, trekt veel vlinders en bijen.
• Koriander en dille: geurige schermbloemen, trekken zweefvliegen, bijen en andere bestuivers aan.
• Borage (komkommerkruid): blauw bloeiend kruid, eetbaar en zeer geliefd bij hommels.

Eetbare planten en groenten

Deze soorten zijn geschikt voor boomspiegels met voldoende licht en ruimte. Let op dat je niet te dicht bij de stam plant en dat de concurrentie met de boom beperkt blijft.

• Rabarber: groot blad dat de bodem schaduwt, geschikt voor vochtige plaatsen. Niet direct naast de stam.
• Snijbiet: kleurrijk en voedzaam, houdt van losse, voedzame bodem.
• Veldsla: compact en snelgroeiend, geschikt voor halfschaduw.
• Bieslook: trekt bestuivers aan en zou bij appelbomen schimmelvorming helpen tegengaan.
• Zuring (Rumex acetosa): friszuur blad, geliefd in salades. Beschermt de bodem tegen uitdroging.
• Daslook: schaduwminnende voorjaarsgroente, trekt bijen aan met vroege bloei.
• Aardbei (Fragaria vesca): bodembedekkend, trekt insecten en levert vruchten.
• Knoflookbieslook: decoratief, eetbaar en afwerend voor bladluizen.

Let op: vermijd planten die diep wortelen of agressief woekeren. Combineer bij voorkeur soorten die elkaar aanvullen in hoogte, bloeitijd en functie — zo ontstaat een gezonde, levende boomspiegel.

Planten per boomsoort (gildes)

Bij fruitbomen en andere soorten kun je planten kiezen die elkaar versterken. In de permacultuur wordt dit een ‘gilde’ genoemd: een groep planten die elkaar ondersteunen op het gebied van bodemverbetering, bestuiving, schimmelwering of het aantrekken van nuttige insecten. Hieronder vind je voorbeelden van complementaire beplanting per boomsoort:

Boomsoort	Aanbevolen planten	Reden of functie
Appelboom	Bieslook, goudsbloem, smeerwortel, citroenmelisse	Bieslook voorkomt schimmel, goudsbloem trekt bestuivers, smeerwortel voedt de bodem, melisse lokt bijen
Kersenboom	Lavendel, phacelia, duizendblad, klaver	Lavendel en duizendblad trekken insecten, klaver bindt stikstof, phacelia is een sterke bijenplant
Perenboom	Daslook, engelwortel, Oost-Indische kers	Daslook is eetbaar en schaduwminnend, engelwortel trekt bestuivers, O.I. kers weert bladluizen
Kastanje	Varens, wilde akelei, hondsdraf	Varens en akelei verdragen diepe schaduw, hondsdraf beschermt tegen bodemerosie
Esdoorn	Salomonszegel, helleborus, longkruid	Schaduwplanten die bloeien in het voorjaar en insecten lokken
Notenboom	Citroenmelisse, afrikaantje, smeerwortel	Smeerwortel voedt en mulch, afrikaantje weert aaltjes, melisse lokt bestuivers
Vijgenboom	Wilde marjolein, oregano, munt	Droogtetolerantie, trekt bestuivers aan, munt onderdrukt onkruid
Pruimenboom	Kamille, goudsbloem, rucola	Kamille helpt bij bodemverbetering, goudsbloem en rucola trekken bestuivers

Deze combinaties zijn niet alleen functioneel, maar maken de boomspiegel visueel aantrekkelijker en ecologisch rijker. Let altijd op lichtbehoefte, worteldiepte en groeigewoontes bij het samenstellen van een gilde.

Boomspiegels in droge gebieden

In droge gebieden is het extra belangrijk om de bodem te beschermen tegen uitdroging:

• Kies voor droogtetolerante planten (tijm, duizendblad, oregano)
• Gebruik mulch (blad, houtsnippers, stro) om vocht vast te houden
  • Tip: lees alles over mulchen
• Leg eventueel een kartonlaag onder de mulch als extra buffer
• Plant in het voorjaar zodat wortels voor de zomer gevestigd zijn

Boomspiegels in de stad

In de stad biedt een boomspiegel kansen voor vergroening van stoepen en pleinen. Let hierbij op:

• Het kiezen van lage, sterke planten die tegen betreding kunnen, is essentieel in een stedelijke omgeving waar boomspiegels vaak langs trottoirs of fietspaden liggen. Denk aan planten zoals vetkruid (Sedum), kruiptijm (Thymus serpyllum), vrouwenmantel (Alchemilla mollis), ooievaarsbek (Geranium macrorrhizum) of wilde marjolein (Origanum vulgare). Deze soorten blijven laag, kunnen tegen een stootje en zijn bovendien aantrekkelijk voor bijen en andere insecten
• Bescherm de boomspiegel met een rand of hekwerk
• Gebruik geen planten met scherpe doorns of giftige delen
• Overleg met de gemeente: veel gemeenten ondersteunen boomspiegelprojecten

Boomspiegels in de permacultuur

Binnen permacultuur is een boomspiegel meer dan alleen een esthetisch element: het is een functioneel onderdeel van een zogeheten gilde. Een gilde is een samenstelling van planten die in harmonie met een boom groeien en gezamenlijk meerdere functies vervullen. Deze combinatie versterkt niet alleen de boom zelf, maar ook het bodemleven, de biodiversiteit en de voedselproductie, bijvoorbeeld in een voedselbos. Het idee is dat elke plant in het systeem iets bijdraagt en iets ontvangt: van schaduw en voeding tot bestuiving en bescherming.

• Functies binnen een gilde:
  • Bodembedekking (tegen uitdroging en voor actief bodemleven): planten zoals klaver of smeerwortel vormen een levende mulchlaag tegen onkruid, beschermen de bodem tegen uitdroging en trekken wormen aan die de bodem losmaken.
  • Stikstofbinding (voedingsstof voor boom en planten): vlinderbloemigen zoals lupine, klaver en wikke binden stikstof uit de lucht en maken die beschikbaar voor andere planten in de boomspiegel.
  • Insectenlokkers (bestuiving en natuurlijke plaagbestrijding): planten zoals phacelia, dille en goudsbloem trekken bijen, vlinders, zweefvliegen en andere nuttige insecten aan. Deze helpen met bestuiving en natuurlijke bestrijding van luizen en rupsen.
  • Eetbare oogst (voor mens en dier): denk aan kruiden zoals bieslook of daslook, bladgroenten zoals snijbiet of zuring, of vruchten zoals aardbeien. Ze leveren voedsel, verhogen de diversiteit en verrijken de gilde visueel.

Een goed ontworpen boomspiegel binnen de permacultuur werkt als een mini-ecosysteem waarin alle elementen elkaar ondersteunen. Het systeem vereist minder onderhoud, is zelfvoorzienend en draagt bij aan een gezonde boom én een gezonde tuin.

Onderhoud van een boomspiegel

Een boomspiegel aanleggen is één ding, maar het onderhoud ervan is minstens zo belangrijk. Zeker in het eerste jaar is regelmatig toezicht nodig om ervoor te zorgen dat de planten goed aanslaan en het bodemleven zich kan ontwikkelen. Een goed onderhouden boomspiegel blijft gezond, draagt bij aan de biodiversiteit en blijft er bovendien mooi uitzien.

• Onkruid verwijderen: haal regelmatig ongewenste planten weg, met name gras en woekerende soorten zoals zevenblad of haagwinde. Dit voorkomt dat ze de jonge planten in de boomspiegel overwoekeren en concurreren om water en voeding.
• Compost en mulch aanbrengen: breng jaarlijks een laag compost aan om de bodem te voeden en te verbeteren. Dek dit af met mulch (zoals houtsnippers, bladeren of stro) om vocht vast te houden en onkruidgroei te beperken.
  • Tip: lees alles over hoe je zelf mulch maakt.
• Vaste planten splitsen en verjongen: na verloop van tijd kunnen vaste planten te groot of te compact worden. Door ze te delen en opnieuw uit te planten bevorder je verjonging en houd je de beplanting luchtig en vitaal.
• Eenjarige planten opnieuw zaaien: eenjarigen zoals goudsbloem of Oost-Indische kers moeten elk jaar opnieuw worden gezaaid. Doe dit bij voorkeur in het voorjaar, nadat je eventueel de mulch hebt weggeschoven.
• Water geven bij droogte: In het eerste groeiseizoen moet je de boomspiegel goed in de gaten houden en water geven tijdens droge periodes. Daarna is bewatering meestal alleen nodig bij langdurige droogte, zeker als de bodem goed bedekt is met mulch.
• Schoonhouden van de rand: houd de rand van de boomspiegel netjes, vooral in de stad. Dit voorkomt dat mensen er per ongeluk op stappen en maakt het geheel visueel aantrekkelijker.

Veelgestelde vragen over boomspiegels